De planten met de vanillestokjes groeien tussen het kreupelhout in de schaduwrijke zones van de tropische gebieden. Het is een klimplant van de orchideeënfamilie, die zich met zijn luchtwortels rond een gastboom wikkelt. De plant heeft een droge bodem nodig, die daarenboven rijk is aan organisch materiaal.

De dreiging van slechte weersomstandigheden

Het leeuwendeel van de wereldproductie van natuurlijke vanille komt vanop het eiland Madagaskar, in het midden van de Indische Oceaan. Het eiland behoort tot de 17 “megadiverse” landen, een groep van landen die de meeste soorten tellen en die dus worden beschouwd als de rijkste landen van de planeet als het gaat over biodiversiteit. Maar die biodiversiteit en de vanilleproductie worden bedreigd door slechte weersomstandigheden. In maart 2017 heeft de cycloon Enawo een groot gedeelte van de bedrijven op het eiland vernield: de plantages werden overstroomd, de stokjes die op de grond of in het water waren gevallen, zijn verrot, de vanillescheuten of hun gastbomen waren uitgerukt door de wind.

Momenteel is het niet mogelijk om met zekerheid in te schatten of de tropische cyclonen frequenter zijn geworden. Maar de stijging van de zeetemperatuur die een gevolg is van de klimaatveranderingen, zorgt ervoor dat cyclonen tijdens hun ontwikkelingsfase meer vocht ophopen. Dit verschijnsel vergroot de oogstschade veroorzaakt door cycloonregens, en daardoor wordt vanille schaarser.

De dreiging van speculatie

De vanilleteelt stelt rechtstreeks ongeveer 210.000 mensen te werk, waarvan meer dan 85.000 verspreide en weinig gestructureerde producenten, die helaas geen enkel profijt hebben aan de veralgemeende prijsstijgingen. Er zijn namelijk rijke makelaars op de markt verschenen die de vanille opkopen en opslaan, om ze vervolgens aan woekerprijzen aan te bieden aan de exporteurs. Deze vorm van speculatie komt niet ten goede aan de producenten en is onder andere een manier om illegaal verworven fortuinen weg te moffelen: verkopers van Madagaskisch rozenhout, een CITES-soort waarvan de uitvoer illegaal is, kopen vanille op om het geld uit hun illegale trafiek wit te wassen.

Synthetische vanilline versus natuurlijke vanille?

Eigenlijk is er niets dat natuurlijke vanille kan vervangen. Het aroma van vanille wordt namelijk niet alleen bepaald door de vanilline. Enkel het natuurlijke product heeft de rijkdom en de complexiteit van verschillende aroma’s die te danken zijn aan de interactie tussen de vanilleplanten en diverse soorten symbiotische paddenstoelen. Ook de interacties van de vanilleplant met de gastboom en met zijn milieu, alsook de ambachtelijke oogst- en verwerkingsprocedés dragen bij tot de unieke smaak van natuurlijke vanille.

Momenteel zijn 90 % van de industriële toepassingen nochtans gebaseerd op vanilline van synthetische oorsprong. Het is tevens mogelijk om vanilline te biosynthetiseren uit houtafval (lignine) of uit rijst. Maar die biosynthese van vanilline vergt enorme hoeveelheden suiker, wat dan weer de suikermonocultuur bevordert ten nadele van de biodiversiteit. Dat is dus geen duurzame oplossing.

Wat kunnen we dan doen om verder te kunnen blijven genieten van de unieke smaak van de vanillestokjes uit  Madagaskar? Door vanille te kopen uit fair trade circuits, die een deftig loon waarborgen voor de producenten, door onze consumptie te matigen, door erover te waken dat we onze impact op de klimaatveranderingen verminderen, en door de voorkeur te geven aan hout met PEFC- of FSC-label doen we inspanningen die de biodiversiteit, de productkwaliteit en de producenten ten goede komen.