Een probleem voor biodiversiteit en gezondheid
Wat is ‘wild vlees’ of ‘bushmeat’?
‘Wild vlees’ verwijst naar vlees van niet-gedomesticeerde zoogdieren, reptielen, amfibieën en vogels waar in het wild op wordt gejaagd voor consumptie. Op het Afrikaanse continent wordt het ‘bushmeat’ genoemd.
Het vangen van wilde dieren is vooral wijdverspreid in tropische gebieden en heeft betrekking op een groot aantal soorten (apen, schubdieren, slangen, antilopen, ratten, eekhoorns, stekelvarkens, krokodillen, civetkatten, enz.).
Het vlees van deze dieren is een belangrijke bron van eiwitten en voedingsstoffen voor de bevolking op het plaatselijke platteland, maar ook een bron van economisch inkomen.
Wat zijn de gezondheidsrisico's?
Ondanks de onmiskenbare voordelen voor de voedsel- en economische zekerheid van deze bevolkingsgroepen, brengt het niettemin aanzienlijke risico’s met zich mee voor de gezondheid van mens, dier, de biodiversiteit en ecosystemen.
Wild vlees kan besmet zijn met ziekteverwekkers die op hun beurt mensen kunnen besmetten tijdens transport, verwerking of consumptie. De kadavers van wilde dieren kunnen een besmettingshaard zijn van verschillende ziekten door direct of indirect contact.
Het verwerken van rauw wild vlees vormt een bijzonder risico voor de volksgezondheid, omdat het de overdracht van bepaalde ziekten op mensen bevordert, zoals het ebolavirus. Het eten van wild vlees, zelfs wanneer het bereid is, blijft een potentiële bron van bacteriële of parasitaire ziekten.
Een bedreiging voor de biodiversiteit
De populaties van wilde dieren kunnen drastisch afnemen als gevolg van de jacht, inclusief bedreigde diersoorten die onderworpen zijn aan strikte bescherming op internationaal niveau. Een studie van het CIFOR-ICRAF (2011) schat bijvoorbeeld dat er elk jaar 6 miljoen ton wilde dieren worden gevangen in de Congo- en Amazonebekkens. De overexploitatie van soorten kan leiden tot hun uitsterven en een blijvende impact hebben op het evenwicht van het tropische ecosysteem.
Waarom is dit een probleem op Belgisch niveau en in de Europese Unie?
Sinds enkele jaren zijn we getuigen van de handel in wild vlees binnen de landen van herkomst, met name om lokale, regionale en zelfs internationale stadsmarkten te bevoorraden. In België wordt dit vlees door de diaspora beschouwd als een luxeproduct en creëert het een illegale markt, waarvan de globale omvang onbekend blijft.
Hoewel het verboden is om vlees mee te nemen in je bagage bij terugkeer uit een niet EU-land, gebeurt dit dagelijks. Het wild vlees wordt zo getransporteerd in twijfelachtige hygiënische omstandigheden en zonder traceerbaarheid. Dat kan niet alleen de gezondheid van de mens in gevaar brengen, maar ook die van wilde en gedomesticeerde dieren.
Volgens een studie die het DG Leefmilieu van de FOD Volksgezondheid in 2019 uitvoerde, komt jaarlijks 44 ton bushmeat uit Sub-Sahara Afrika aan op Brussels Airport Zaventem. De Belgische studie toonde aan dat meer dan de helft van dit vlees afkomstig is van gedomesticeerde dieren (runderen, geiten of varkens), maar tijdens de controles vonden de onderzoekers ook ongeveer 40% wild vlees. Een derde hiervan waren soorten die internationaal beschermd zijn door de CITES-conventie zoals schubdieren, bavianen, antilopen, pythons en varanen.
Het grootste deel van dit vlees is vermoedelijk bestemd voor particuliere consumptie in België, maar er blijven een aantal vragen onbeantwoord, waaronder de vraag of er een meer georganiseerde structuur achter deze handel zit, met connecties op Europees niveau.
Wat kunnen overheden doen?
Om de biodiversiteit te beschermen en de introductie van ziekteverwekkers te voorkomen, is een nationale bestrijdingsstrategie nodig, met alle betrokken partijen. Momenteel werkt een multidisciplinaire en interministeriële taskforce aan een ontwerp van een Belgisch plan en zijn er een reeks acties gedefinieerd om:
- een beter inzicht te krijgen in de omvang en de kenmerken van de handel en de risico’s;
- de wetgeving, grenscontroles en procedures te verbeteren;
- samenwerkingsacties met de luchtvaartsector te ontwikkelen;
- consumenten bewust te maken van hun verantwoordelijkheden.
Op 12 december 2024 werd op initiatief van de FOD Volksgezondheid in Brussel een workshop voor deskundigen georganiseerd in het kader van de werkzaamheden van de taskforce. Het doel was om de specifieke problemen in verband met de illegale invoer van wild vlees te bespreken en prioritaire acties te bepalen die op nationaal niveau moeten worden uitgevoerd. Een zestigtal deelnemers van overheidsdiensten, ngo’s, wetenschappelijke instellingen en de luchtvaartsector waren aanwezig.
In de voormiddag werden verschillende presentaties gegeven om een beter inzicht te krijgen in de problematiek, de acties die tot nu toe zijn ondernomen en mogelijke toekomstige acties. De aanwezigheid van vertegenwoordigers van de Franse douane, het Franse Directoraat-Generaal voor de Burgerluchtvaart en de luchtvaartmaatschappij Air France bood de gelegenheid om kennis en strategieën te vergelijken die in België en Frankrijk op publiek en privaat niveau werden ontwikkeld, en de mogelijkheden voor regelmatigere uitwisselingen of zelfs gecoördineerde acties tussen beide landen te bespreken en te verkennen.
In de namiddag vonden er verschillende discussiegroepen plaats, waarbij prioritaire aanbevelingen werden geïdentificeerd. Die zullen de taskforce in staat stellen om het voorstel voor een plan ter bestrijding van de illegale invoer van wild vlees af te ronden.
Hier vindt u:
- de conceptnota van de workshop
- het workshopprogramma
- de presentaties van de sprekers:
FPS Public Health Food Chain Safety and Environment
Een oproep tot waakzaamheid en verantwoordelijkheid
Als burgers spelen we allemaal een rol in het behoud van biodiversiteit en het bestrijden van deze handel. Het is verboden om vlees in je bagage mee te nemen als je terugkeert uit landen buiten de Europese Unie. Ook in geval van twijfel is het beter om het niet te doen: het is niet enkel een kwestie van volksgezondheid, maar ook van de bescherming van ons milieu.
