De ambities van de EU op het internationale toneel brengen

De rol van het voorzitterschap van de Raad houdt niet op bij de grenzen van de Europese Unie, net zoals de impact van de EU op de wereldwijde biodiversiteit. Op toppen en conferenties van de Verenigde Naties moet de EU met één stem spreken om haar milieuambities op internationaal niveau effectief over te brengen. Dit was het geval in Samarkand, waar het voorzitterschap de belangrijke verantwoordelijkheid had om het Europese standpunt te coördineren en de EU te vertegenwoordigen tijdens de onderhandelingen. Het doel was om concrete besluiten te nemen voor een doeltreffende uitvoering van de CMS en zo de verbintenissen te weerspiegelen die zijn aangegaan op de CBD COP 15 in Montreal.

Ondersteuning van de implementatie van het Global Biodiversity Framework

Deze COP was een van de belangrijkste mondiale bijeenkomsten over biodiversiteit sinds de goedkeuring van het Global Biodiversity Framework in december 2022. Dit kader, dat werd gesloten tijdens de CBD COP15 in Montreal, omvat een aantal mondiale algemene doelstellingen die tegen 2030 en daarna moeten worden bereikt om de bescherming en het duurzame gebruik van biodiversiteit te garanderen.

 

De COP14 over trekkende soorten behandelde een groot aantal belangrijke instandhoudingsprioriteiten. Velen daarvan zouden de uitvoering van de biodiversiteitsdoelstellingen van de EU en van het Global Biodiversity Framework ondersteunen. In feite is het niet mogelijk om de doelstellingen van het GBF te bereiken zonder de implementatie van de CMS.

 

De COP richtte zich ook op een reeks bedreigingen voor soorten en biodiversiteit: klimaatverandering, overexploitatie, verlies en versnippering van habitats, interactie met bepaalde infrastructuren, vervuiling (door chemicaliën, pesticiden, plastic, licht, lawaai).

De natuur kent geen grenzen

De COP-slogan “Nature knows no borders” herinnerde eraan dat het voortbestaan van trekkende soorten afhankelijk is van internationale en grensoverschrijdende samenwerking. Het verwijst ook naar het concept van ecologische connectiviteit in de natuur, d.w.z. de ongehinderde verplaatsing van soorten en de stroom van natuurlijke processen die het leven op aarde in stand houden. Deze verbindingen zijn noodzakelijk voor het functioneren van ecosystemen en het behoud van biodiversiteit.

 

Oezbekistan heeft het sneeuwluipaard gebruikt als logo voor de bijeenkomst. Deze Centraal-Aziatische katachtige, die voorkomt in Oezbekistan, leeft in uitgestrekte gebieden die meerdere landen kunnen beslaan. Het sneeuwluipaard wordt met uitsterven bedreigd door de achteruitgang van zijn habitat en is daarom een perfect symbool voor de problemen waarmee migrerende diersoorten te maken hebben.

Een verdrag om migrerende soorten te beschermen

133 staten, waaronder de Europese Unie en haar lidstaten, hebben het Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (CMS) ondertekend. België is lid sinds 1990. De Verenigde Staten, Rusland en China zijn echter geen partij.

 

Het Verdrag beoogt het behoud en de vaststelling van de nodige voorwaarden voor de migratie en overleving van een groot aantal vogelsoorten, maar ook van landsoorten zoals de Afrikaanse olifant en de gorilla en zeedieren zoals de walvishaai en de mantarog. Het doet dit door middel van een aantal “dochter”-overeenkomsten die tot stand zijn gekomen door gezamenlijke actie van de staten in het verspreidingsgebied. Samen vormen ze de CMS-familie, die een groot aantal trekkende soorten omvat (EUROBATS-overeenkomst over vleermuizen).

 

In de bijlagen worden migrerende soorten gedefinieerd aan de hand van hun staat van instandhouding en mate van kwetsbaarheid. Bijlage I omvat soorten die in hun gehele verspreidingsgebied of een belangrijk deel daarvan met uitsterven worden bedreigd. Bijlage II omvat soorten waarvan de staat van instandhouding ongunstig is en waarbij internationale overeenkomsten nodig zijn voor hun behoud en beheer.

 

Het zijn de landen in de verspreidingsgebieden die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van de soorten volgens de betreffende bijlagen. België en andere EU-landen hebben bijvoorbeeld een overeenkomst ondertekend om kleine walvisachtigen in de Noordzee en de Oostzee, waaronder bruinvissen, te beschermen.

De behaalde resultaten

In Samarkand is het allereerste rapport over de toestand van de migrerende soorten in de wereld (State of the World’s Migratory Species) gepresenteerd. Het schetst een zorgwekkend beeld. Overal ter wereld nemen de populaties van migrerende dieren af, terwijl hun habitats zeldzamer worden en steeds verder achteruitgaan. Zo is het dat één vijfde van de migrerende soorten die zijn opgenomen in de CMS-bijlages met uitsterven bedreigd zijn. 309 soorten die nog niet in het Verdrag zijn opgenomen, voornamelijk vogels en vissen, worden ook bedreigd.

Het rapport identificeert ook een reeks prioritaire maatregelen om bedreigingen voor migerende soorten aan te pakken, zoals klimaatverandering, overexploitatie (stroperij en vangst) en vervuiling (door chemicaliën, pesticiden en plastic, maar ook door licht en lawaai). Het rapport bevestigt dat wetenschappelijke kennis over de staat van instandhouding en de bedreigingen voor migrerende soorten essentieel is voor effectieve besluitvorming.

 

Het nieuwe strategisch plan voor migrerende soorten (2024-2032) van het Verdrag is aangenomen. Het bevat 6 doelen die betrekking hebben op het behoud van migrerende soorten, de bescherming en het herstel van hun habitats en verspreidingsgebieden, en het wegnemen of verminderen van bedreigingen. De implementatie van de doelen moet ervoor zorgen dat migrerende soorten tegen 2032 kunnen floreren en leven in herstelde en met elkaar verbonden habitats;

 

Er is een mondiaal partnerschap voor ecologische connectiviteit gelanceerd, waarin de noodzaak wordt erkend van grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van kennis en gegevens, politieke steun en implementatie door middel van nationale biodiversiteitsstrategieën en actieplannen. In de context van wereldwijde veranderingen zoals klimaatverandering en de ontwikkeling van infrastructuur, is connectiviteit van cruciaal belang om de verplaatsingen van migrerende soorten in stand te houden.

 

Er zijn nieuwe richtlijnen goedgekeurd om lichtvervuiling tegen te gaan, die zich met name richten op helder verlichte gebieden die overlappen met belangrijke habitats of migratiecorridors. Dit is een echte stap voorwaarts aangezien lichtvervuiling wereldwijd toeneemt. Kunstlicht verstoort het gedrag van wilde dieren en belemmert het vermogen van trekkende soorten om langeafstandsmigraties te ondernemen;

 

Overexploitatie als gevolg van illegale en niet-duurzame vangsten is een van de grootste bedreigingen voor in het wild levende dieren. In overeenstemming met de nultolerantieaanpak ten aanzien van het doden, vangen en illegaal verhandelen van trekkende diersoorten is het COP14-besluit gericht op het versterken van het wettelijk toezicht op de vangsten;

 

Directe of indirecte vergiftiging is een van de belangrijkste bedreigingen voor trekvogels wereldwijd. Onopzettelijke vergiftiging wordt voornamelijk veroorzaakt door vergiftigde karkassen. Alle landen worden opgeroepen om hun wetgeving over loodhoudende munitie, loden visgewichten en lood in diergeneesmiddelen te herzien.

 

10 soorten zijn toegevoegd aan Bijlage I, waarmee hun volledige bescherming wordt gegarandeerd. 11 andere soorten zijn opgenomen in Bijlage II, waarbij staten in het verspreidingsgebied worden aangemoedigd om mondiale of regionale overeenkomsten te sluiten voor het behoud en beheer van deze soorten. De EU heeft een strikte bescherming verkregen voor de bruinvis in de Oostzee (Bijlage I), waarvan er minder dan 250 exemplaren over zijn in de EU-wateren. De COP14 is overeengekomen om de gewone lynx (Bijlage II) en de Balkanlynx (Bijlage I), waarvan er onlangs enkele zijn gesignaleerd in Griekenland, beter te beschermen. De CMS zal ook zorgen voor het behoud van de stierhaai (Bijlage I), een soort die een zeer groot risico loopt om uit te sterven als gevolg van opzettelijke visserij en bijvangst.