Invasieve uitheemse soorten zijn soorten die door de mens buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied geïntroduceerd zijn en die een belangrijke bedreiging vormen voor de biodiversiteit en de diensten die geleverd worden door de ecosystemen, zoals plantaardige productie, waterzuivering en bestuiving.
Invasieve uitheemse soorten
Er werden tot nu toe ongeveer 12 000 uitheemse soorten waargenomen in de Europese Unie. 10 tot 15% daarvan wordt beschouwd als invasief en kan milieuschade aanrichten. Of het nu gaat om micro-organismen, zoogdieren, algen, hogere plantensoorten, ongewervelden, vissen en vogels, invasieve uitheemse soorten zijn vaak competitiever en vraatzuchtiger dan inheemse soorten.
Sommige uitheemse soorten brengen bovendien nieuwe ziektes mee die fataal kunnen zijn voor de soorten waarmee ze in hun introductiegebied samenleven. Ze kunnen ook de werking van ecosystemen aantasten door onder meer de eigenschappen van de bodem of het water te veranderen.
49 soorten op de Europese lijst
De lijst van voor de Europese Unie zorgwekkende, invasieve uitheemse soorten (link) omvat de uitheemse soorten die zeer schadelijk zijn voor het milieu. De lijst wordt opgesteld volgens een aantal objectieve criteria en is gebaseerd op een wetenschappelijke risicoanalyse. De eerste lijst, goedgekeurd in juli 2016, omvatte aanvankelijk 37 soorten. Hieraan zijn nu 12 soorten toegevoegd.
België op de goede weg
Onder impuls van de wetenschappelijke gemeenschap zijn de Belgische overheden tien jaar geleden al begonnen met de preventie en bestrijding van invasieve uitheemse soorten. Ze hebben onder meer een ‘Life’-communicatieproject gecofinancierd rond invasieve sierplanten (AlterIAS, 2010-2013), in samenspraak met de sierteeltsector. Dat project heeft geresulteerd in een gedragscode die elke handelaar aanmoedigt om geen invasieve exotische plantensoorten meer te produceren, te verkopen of te planten.
De Belgische gewestelijke, provinciale en gemeentelijke overheden ondernamen bovendien al talrijke acties tegen de uitheemse invasieve soorten die op de Europese lijst voorkomen. In Vlaanderen werd bijvoorbeeld met succes een uitroeiingsactie opgezet tegen de Pallas of roodbuikeekhoorn (Callosciurus erythraeus) in een stadspark van 15 hectare (Dadizele). 248 dieren werden er tussen oktober 2005 en januari 2011 gevangen. In Wallonië kon er een exotische mug (Aedes japonicus) (die niet op de Europese lijst staat) worden uitgeroeid in de omgeving van het dorp Natoye dankzij een bestrijdingscampagne. Deze voorbeelden tonen aan dat het wel degelijk mogelijk is om een invasieve uitheemse soort volledig uit te roeien op voorwaarde dat de bestrijdingsacties snel op touw worden gezet.
Enkele voorbeelden van invasieve soorten op de Europese lijst
Smalle waterpest (Elodea nuttallii) is een waterplant die van oorsprong uit Noord-Amerika komt, en reeds vrij ruim verspreid voorkomt in West-Europa. Zij koloniseert traag stromende, voedselrijke waterlopen, die zij vervolgens volledig dicht kan groeien. Hierdoor krijgt overig waterleven geen kans.
De reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) is als sier- en nectarplant geïntroduceerd, maar komt sinds enkele decennia verwilderd voor in wegbermen, rivieroevers, bosranden en extensief beheerde graslanden. Deze plant kan bij aanraking, en in combinatie met UV-licht, ernstige brandwonden veroorzaken.
De rode rivierkreeft (Procambarus clarkii) wordt in meerdere Europese landen gekweekt voor vleesproductie en voor aquariumhouders, maar zij ontsnapt gemakkelijk uit de bassins waarin ze wordt gehouden. Ze brengt aanzienlijke schade toe aan dijken doordat ze galerijen graaft, ze vernielt de watervegetatie en verhoogt de troebelheid van het water. Zij is de drager van een parasietschimmel die fataal is voor inheemse kreeften.
Deze soort begint momenteel in België op te duiken.
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) werd in 2005 per ongeluk geïntroduceerd in de streek van Bordeaux, van waaruit zij gans Frankrijk snel heeft gekoloniseerd. Zij begint zich nu in België te vestigen; het eerste nest werd gevonden (en vernietigd) in 2016. Zij jaagt op honingbijen en verzwakt op die manier mee de bijenkorven.
De Amerikaanse stierkikker (Lithobates catesbeianus) komt uit Noord-Amerika en gedijt in waterpartijen en visvijvers die rijk zijn aan voedingsstoffen. Hij is erg vraatzuchtig en elimineert de andere amfibieën. Hij is drager van een pathogene schimmel die mee verantwoordelijk is voor de ondergang van vele amfibieën in de wereld. In België komt hij vooral voor in de Kempen.
De nijlgans (Alopochen aegyptiacus) is een uit Afrika afkomstige eendachtige, die sinds de jaren 1980 in Vlaanderen als broedvogel voorkomt. Voornamelijk vanaf de eeuwwisseling kende de soort echter een enorme opmars. Zij gedraagt zich agressief tegenover andere watervogels, en veroorzaakt een snelle degradatie van oevers en waterkanten.
De wasbeerhond (Nyctereutes procyonoides) is een kleine hondachtige uit Azië die omwille van haar pels in Europa is geïntroduceerd. Verwilderde populaties van deze soort breiden zich actueel sterk uit. De dieren zijn alleseters (planten, kleine zoogdieren, amfibieën, grondbroedende vogels…), en zijn vectoren voor diverse ziekten. In Noord-Europa vormt zij een belangrijk reservoir van hondsdolheid.
De Chinese muntjak (Muntiacus reevesi) is een welig tierende, heel kleine hertachtige die lokaal bijzonder grote populaties voortbrengt, een zware concurrent is voor andere hertachtigen, en bovendien blijvende schade aanricht aan de bosvegetatie. Een soort die nog maar heel weinig aanwezig is in Europa, met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk. Regelmatig worden er ook in België individuen gemeld.
