In overstroomd natuurgebied maakt het water de bodem vruchtbaar, wat goed is voor de biodiversiteit. Voor bebouwde zones in overstromingsgebied zijn de gevolgen echter rampzalig en de schade aanzienlijk, ook voor leefmilieu, landschap en biodiversiteit.

Biodiversiteit vormt een dam

Plantengroei nabij of in de buurt van waterlopen speelt een uiterst belangrijke rol in het beheersen van overstromingen. Planten verminderen bodemafspoeling, -erosie en -verdichting. Wie de bodem volbouwt of wegen aanlegt, maakt die bodem de facto ondoordringbaar waardoor hij het regenwater minder laat infiltreren en minder zuivert. Dat beperkt de aanvulling van de grondwaterreserves. De afvoer naar de waterlopen is groter bij hevige regenval en de negatieve effecten van droogteperioden worden versterkt.

Door een meer poreuze laag aarde in stand te houden, kan het water infiltreren naar de grondwaterlaag. Een bos houdt, bijvoorbeeld, zes keer meer water vast dan een weideperceel met dezelfde oppervlakte. Het bos slorpt grote hoeveelheden water op en geeft dat water nadien geleidelijk aan af; het fungeert  als buffer om afspoeling, erosie en aardverschuivingen te beperken. Ook natuurlijke wetlands kunnen die bufferrol vervullen door tijdelijk water vast te houden.

Het gebladerte verspreidt het regenwater en houdt het vast. Bladeren breken de val van de regendruppels zodat de regen de tijd krijgt om te infiltreren zonder de bovenste aardlaag, die vol leven zit, weg te spoelen.

Het behoud van groene en beboste gebieden op vlakten en hellingen, zorgt dat het water kan infiltreren in plaats van weg te stromen en aarde mee te sleuren. In de valleien kunnen aangeplante bomen en struiken de oevers stevig verankeren. Door de aanwezigheid – waar mogelijk – van groene zones, natuurlijke oevers en overstromingsgebieden kunnen we het waterdebiet en de kracht van de stroming actief controleren.

Biodiversiteit is mede-slachtoffer

De schade bij zware overstromingen treft zowel de habitats als de hulpbronnen van planten en dieren. De sterkere stroming van het water vernielt de habitats in de waterbermen. Meegesleurd puin en sediment slaan neer op de rivierbodems. Die schade heeft een langetermijneffect en is soms onomkeerbaar voor levensvormen die kwetsbaar worden bij gebrek aan habitats of door de povere waterkwaliteit.

Overstromingswater raakt verontreinigd door meegesleurde koolwaterstoffen (zoals stookolie) en gewasbeschermingsmiddelen, en ook door bacteriën, algen en fytoplankton, die sneller groeien in troebel water; die verontreiniging fnuikt de veerkracht van levende organismen.

Eens de natuurlijke oevers zijn vernield en de vegetatie is weggesleurd, erodeert de bodem nog sneller, zodat de schade door opeenvolgende overstromingen oploopt. Op de vlakten leidt diezelfde erosie tot een kale, slecht doorlatende bodem, wat afspoeling en erosie bij hevige regenbuien nog vergergert.

Oplossingen

De oplossingen lijken veelbelovend. In natuurgebieden kunnen we beboste gebieden en wetlands behouden en onderhouden zodat ze het regenwater stroomopwaarts beter vasthouden. Door die bufferzones te scheppen regelen we het debiet van waterlopen stroomafwaarts. Ook stormbekkens kunnen die rol vervullen, maar zij zijn over het algemeen eerder kunstmatig en minder interessant op het gebied van biodiversiteit.

In stedelijk gebied kan de aanleg van regentuinen plaatselijk soelaas bieden. Regentuinen (wadi’s) zijn kleine aangeplante waterdoorlatende laagten die regenwater kunnen opvangen en laten doorsijpelen naar de ondergrond. Ze kunnen een plaats krijgen op rotondes, pleinen en middenbermen en in openbare parken of privétuinen. Zo vergroenen ze het stedelijke landschap en versterken ze het ecologische netwerk.